درمان پای ضربدری (ژنووالگوم): راهنمای کامل از تشخیص تا درمان

پای ضربدری که به آن زانوی ضربدری یا ژنووالگوم (Genu Valgum) هم می‌گویند، عارضه‌ای است که در آن زانوها به سمت داخل خم می‌شوند و در هنگام ایستادن، زانوها به یکدیگر نزدیک شده ولی قوزک پاها از یکدیگر فاصله دارند. در این عارضه، استخوان ران و ساق پا به سمت داخل انحراف پیدا می‌کنند.

این عارضه در کودکان شایع‌تر است و در بین سنین ۲ تا ۵ سال جزئی از فرایند رشد طبیعی بوده و با افزایش سن به طور طبیعی رفع می‌شود به‌طوری‌ که تا سن ۷-۸ سالگی، بیشتر کودکان از این مشکل خلاص می‌شوند.  با این حال، در برخی موارد، پای ضربدری در بزرگسالان نیز ادامه می‌یابد و می‌تواند باعث درد و مشکلات مفصلی شود که باید اقدامات لازم جهت درمان و جلوگیری از پیشرفت این عارضه باید انجام گیرد.

دلایل و عوامل ایجاد پای ضربدری

دلایل مختلفی می‌توانند باعث ایجاد زانوی ضربدری یا پای ضربدری شوند که برای اقدام به درمان این موارد در نظر گرفته می‌شوند، بعضی از این علل عبارت‌اند از:

• رشد طبیعی: یکی از انواع پای ضربدری، نوع فیزیولوژیک آن بوده که این نوع بسیار رایج است و در در کودکان نوپا و خردسالان به دلیل رشد طبیعی استخوان‌ها رخ می‌دهد. این نوع پای ضربدری معمولاً تا سن ۸ سالگی به طور طبیعی رفع می شود.
• عوامل ژنتیکی: وجود سابقه خانوادگی می‌تواند به افزایش احتمال بروز این مشکل در فرزندان منجر شود.
• کمبود ویتامین D و کلسیم: نقص در مصرف ویتامین D و کلسیم می‌تواند به نرمی استخوان و اختلالات رشدی منجر شده و زانوی ضربدری را ایجاد کند.
• بیماری‌های استخوانی: بیماری‌هایی مانند راشیتیسم، استئومالاسی و بیماری‌های دیگری که به نرمی استخوان‌ها یا بدشکلی استخوان‌ها منجر می‌شوند، می‌توانند باعث ایجاد زانوی ضربدری شوند.
• ناهنجاری‌های مادرزادی: برخی ناهنجاری‌های مادرزادی، مانند دیسپلازی استخوانی، می‌توانند باعث ایجاد پای ضربدری شوند.
• آسیب‌های تروماتیک: آسیب‌هایی مانند شکستگی‌ها یا دررفتگی‌های استخوانی در استخوان‌های ران، ساق پا یا ناحیه پروگزیمال تیبیا (قسمت بالایی استخوان ساق پا) می‌توانند به شکل پای ضربدری منجر شوند.
• اضافه وزن: وجود اضافه وزن ممکن است فشار زیادی بر روی استخوان‌ها و مفاصل پا ایجاد کرده و زانوی ضربدری را تشدید کند. (۷۱ درصد از کودکان مبتلا به پای ضربدری دچار اضافه وزن هستند)
• عوامل محیطی: عواملی مانند استفاده از کفش‌های نامناسب یا زمین‌های نرم و ناصاف می‌توانند به وضعیت پای ضربدری کمک کنند یا آن را تشدید کنند.
• کف پای صاف: صافی کف پا ممکن است با افزایش فشار بر زانوها و تغییر در تراز استخوان‌ها، به وجود پای ضربدری منجر شود. اما همه کسانی که کف پای صاف دارند دچار پای ضربدری نمی‌شوند، زیرا فاکتورهای دیگری نیز در ایجاد آن نقش دارند.

این موارد توسط دکتر ارتوپد یا کارشناس ارتوپد فنی در نظر گرفته می‌شود.

دریافت وقت آنلاین از کلینیک پیکره مشهد

علائم و نشانه‌های ظاهری پای ضربدری

بعضی از علائم و نشانه‌های پای ضربدری عبارت‌اند از:

• عدم تماس پاها با یکدیگر: این مورد یکی از بارزترین نشانه‌ها است که در زمان ایستادن زانوها را به یکدیگر چسبانده اگر فاصله مچ پاها از هم بیشتر از ۸ سانتی‌متر باشد، می‌توان آن را به عنوان یکی ازنشانه‌های پای ضربدری در نظر گرفت.
• درد: درد در مناطق مختلف بدن ممکن است نشانه‌ای از پای ضربدری باشد. این دردها می‌توانند شامل درد در زانو، لگن، پا و مچ پا باشند. درد در زانو و لگن به ویژه می‌توانند نشانگر مشکلات پای ضربدری باشند، زیرا این مناطق در فرایند حرکت بدن نقش مهمی دارند. همچنین، درد در پا و مچ پا، به ویژه در طول فعالیت‌های روزانه و ورزش، ممکن است به این مشکل اشاره کنند، زیرا این مناطق در تحمل وزن بدن اهمیت دارند و در موقعیتی حساس هستند.
• علائم در هنگام راه رفتن و ورزش: لنگی در هنگام راه رفتن، کاهش دامنه حرکتی در لگن و خستگی زودرس  نیز می‌توانند نشانه‌هایی از مشکلات پای ضربدری باشد.
• علائم خاص در کودکان و بزرگسالان: در کودکان: افتادن مکرر، راه رفتن با پنجه پا، عدم تمایل به فعالیت‌های ورزشی از جمله نشانه‌هایی هستند که در کودکان ممکن است به پای ضربدری اشاره کنند.
• در بزرگسالان: درد در زانو، لگن، پا یا مچ پا، سفتی مفاصل، و مشکلات در راه رفتن یا دویدن نشانه‌هایی هستند که در بزرگسالان باید توجه داشت.
• برخی دیگر از نشانه‌های پای ضربدری: زانوها به سمت داخل خم می‌شوند و عضلات ران و ساق پا ضعیف می‌شوند که می‌تواند باعث مشکلات تعادلی و درد در هنگام فعالیت‌های ورزشی شود. در ضمن، ساییدگی قسمت داخلی کفش، کوتاهی قد فرد، چرخش ساق پا به سمت خارج و عدم تقارن در طول پاها نیز ممکن است به عنوان علائم و نشانه‌هایی از پای ضربدری در نظر گرفته شوند.

نکته: همه افراد مبتلا به پای ضربدری، تمام این علائم را تجربه نمی‌کنند و شدت علائم می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد.

نحوه تشخیص پای ضربدری

تشخیص پای ضربدری توسط پزشک ارتوپد انجام می‌شود که ابتدا پزشک به علائم و شکل پاها، زانوها، لگن، بررسی تقارن زانوها، هم ترازی ساق پاها، معاینه کف پای بیمار، تصاویر رادیوگرافی، بررسی سوابق سلامت خانوادگی و فردی بیمار به منظور امکان وجود بیماری زمینه ای، به تشخیص عارضه می پردازد.

دکتر ممکن است از شما بخواهد زانوها را خم و راست کنید یا راه بروید تا ببیند آیا مشکلاتی در حرکت زانوها وجود دارد یا خیر. معاینه فیزیکی شامل بررسی نحوه ایستادن و راه رفتن فرد نیز می‌شود و در اینجا اختلاف طول پاها، زاویه قرارگیری زانوها و ساییدگی غیریکنواخت کف کفش‌ها ارزیابی می‌شود.

تصویربرداری نیز می‌تواند در تشخیص پای ضربدری کمک کننده باشد. برای مثال، اشعه ایکس می‌تواند تصاویری از استخوان‌های پا را ارائه دهد و به پزشک در تشخیص ناهنجاری‌های استخوانی که می‌تواند باعث زانوی ضربدری شود، کمک کند. همچنین، ام آر آی می‌تواند تصاویری از استخوان‌ها، عضلات، رباط‌ها و تاندون‌های پا را ارائه دهد و در تشخیص مشکلات مفصل زانو که می‌تواند باعث زانوی ضربدری شود، مفید باشد.

در نهایت، تشخیص عمدتاً بر اساس معاینه فیزیکی و مشاهده راه رفتن و تراز زانو انجام می‌شود و در همه موارد نیاز به تصویربرداری نیست.

روش های درمان پای ضربدری

روش‌های مختلفی برای درمان پای ضربدری وجود دارد که به سن، شدت پای ضربدری و علت آن بستگی دارد (زیر ۱۵ درجه یا بیش از ۱۵ درجه)، از جمله روش های درمان شامل:

تمرینات ورزشی و فیزیوتراپی:

تمرینات ورزشی و فیزیوتراپی ابزارهای اساسی در درمان پای ضربدری هستند. تمرینات ورزشی، از جمله حرکات کششی و تقویتی، به تقویت عضلات پا و بهبود ثبات زانوها کمک می‌کنند. با مشورت پزشک یا فیزیوتراپیست، تمرینات مناسبی برای هر فرد تعیین می‌شود که باعث بهبود انعطاف پذیری و دامنه حرکتی زانوها می‌شوند. این تمرینات، همچنین، به بهبود تراز و ثبات زانوها کمک کرده و علائم پای ضربدری را کاهش می‌دهند. فیزیوتراپی نیز با آموزش تمرینات ورزشی مناسب و انجام صحیح آنها، در بهبود وضعیت عضلات و حرکت زانوها تأثیرگذار است. این روش‌ها به طور مداوم تطبیق داده می‌شوند و با پیشرفت، میزان سختی و تنوع تمرینات افزایش می‌یابد.

کاهش وزن:

کاهش وزن از دیگر روش‌های مؤثر در درمان ژنووالگوم است. اضافه وزن می‌تواند فشار زیادی بر زانوها و پاها وارد کند و باعث تشدید علائم پای ضربدری شود. با کاهش وزن، فشار روی زانوها کاهش می‌یابد و علائم پای ضربدری کاهش می‌یابند. پزشک می‌تواند برنامه‌ای کاهش وزن مناسب بر اساس وضعیت فرد تدوین کرده و به او راهنمایی کند. ترکیب رژیم غذایی مناسب و ورزش منظم می‌تواند در کاهش وزن و بهبود علائم پای ضربدری مؤثر باشد.

کفی اختصاصی و کفش ارتوپدی:

استفاده از کفی‌های اختصاصی و کفش‌های ارتوپدی نقش مهمی در بهبود وضعیت پای ضربدری دارند. کفی اختصاصی با اسکن از کف پا به صورت اختصاصی برای فرد با توجه به شکل پا و قوس کف پا طراحی و ساخته می‌شود.

کفش ارتوپدی با توجه به ویژگی، جنس و طراحی آن به صاف نگه داشتن پاها، اصلاح نحوه راه رفتن و کاهش فشار بر روی زانوها باعث جلوگیری از خم شدن زانوها به داخل و در نهایت کاهش فشار روی زانوها کمک می‌کند. استفاده هم‌زمان از کفش و کفی برای تراز کردن زانوها و کاهش فشار بر روی آنها تأثیر زیادی دارد.

در صورتی که سن فرد از درمان گذشته باشد این روش از بدتر شدن و درد در آینده جلوگیری می‌نماید. اگر کوتاهی در یک پا نیز وجود داشته باشد، با استفاده از کفی و کفش ارتوپدی، این مشکل نیز قابل رفع است.

زانو بند، بریس یا ارتوز:

استفاده از زانو بند، بریس پای ضربدری یا ارتوز می‌تواند در درمان پای ضربدری مؤثر باشد. این ابزارها به حمایت از زانوها و کاهش درد آنها کمک می‌کنند. انتخاب بهترین نوع زانو بند یا ارتوز بستگی به نیازهای فرد دارد و می‌تواند توسط پزشک ارتوپد تجویز شود. استفاده مداوم از این ابزارها می‌تواند در بهبود ثبات و تراز زانوها مؤثر باشد و علائم ژنووالگوم را تسکین دهد.

در صورتی که تغییرشکل در مفصل رخ داده باشد و رباط های ناحیه زانو هنوز حالت انعطاف پذیری خود را حفظ کرده باشند، استفاده از ارتوز می تواند در درمان عارضه موثر واقع شود.

بریس های یک طرفه مفصل دار با اعمال نیروی مناسب در جهت اصلاح بدشکلی زانو، به بازگرداندن مفصل در راستای آناتومیکی خود کمک می کند. برای کودکان این بریس ها اغلب به همراه کفش ارتوپدی تجویز می شود چرا که به طور معمول عارضه در ناحیه پا و کف پا نیز ایجاد اختلال نموده و یا کف پای صاف منجر به ایجاد زانوی ضربدری شده است. در هر دو صورت، روند اصلاح و درمان عارضه برای کل ناحیه زانو و مچ پا طی می شود.

تصاویر زیر مربوط یکی از مراجعین کلینیک پیکره می باشد که  به دلیل عارضه پای ضربدری، استفاده از بریس پای ضربدری به همراه کفش ارتوپدی تجویز شده بود.

جراحی:

در صورت عدم درمان پای ضربدری در زمان مناسب و همچنین مواردی که پای ضربدری بسیار شدید(افزایش زاویه انحراف زانو به میزان زیاد )و پیشرفته‌ باشد جراحی می‌تواند یک گزینه درمانی باشد، اگر ورزش، فیزیوتراپی و کاهش وزن نتیجه مطلوبی نداشته باشند. برای کودکان، جراحی هدایت رشد و استئوتومی به کار می‌رود که باعث تراز و استحکام زانو می‌شود. در بزرگسالان، استئوتومی و جراحی تعویض مفصل زانو می‌تواند لازم باشد. این جراحی‌ها به عنوان آخرین گزینه در نظر گرفته می‌شوند و نیازمند بررسی دقیق از سوی پزشک ارتوپد است.

داروها و مکمل‌ها:

درمان پای ضربدری شامل استفاده از داروها و مکمل‌ها نیز می‌شود، مخصوصاً اگر بیماری خاصی باعث پای ضربدری شده باشد. برای مثال، اگر کمبود ویتامین D و کلسیم مشکل باشد، پزشک ممکن است مکمل‌های مربوطه را تجویز کند. این داروها و مکمل‌ها ممکن است به‌عنوان بخشی از برنامه درمانی استفاده شوند و به تقویت ساختار استخوان و عضلات کمک کنند.

عوارض عدم درمان پای ضربدری

عدم درمان پای ضربدری می‌تواند عوارض زیر را به دنبال داشته باشد:

• آرتروز زانو: فشار اضافی بر روی زانوها می‌تواند منجر به آرتروز زانو شود.
• درد مزمن: درد زانو می‌تواند مزمن شود و در فعالیت‌های روزمره تداخل ایجاد کند.
• مشکلات راه رفتن: مشکل در راه رفتن می‌تواند تعادل و تحرک فرد را تحت تأثیر قرار دهد.
• کاهش اعتماد به نفس: ظاهر غیرطبیعی پاها می‌تواند باعث کاهش اعتماد به نفس فرد شود.

نکاتی برای پیشگیری از پای ضربدری

هیچ راه قطعی برای پیشگیری از پای ضربدری وجود ندارد، اما برخی از اقدامات می‌توانند به کاهش خطر ابتلا به این عارضه کمک کنند، از جمله:

• حفظ وزن سالم: اضافه وزن می‌تواند فشار اضافی بر روی زانوها وارد کند و خطر ابتلا به پای ضربدری را افزایش دهد.
• تقویت عضلات: تقویت عضلات اطراف زانوها می‌تواند به ثبات آنها کمک کند و خطر ابتلا به پای ضربدری را کاهش دهد.
• استفاده از کفش مناسب: استفاده از کفش‌های مناسب و طبی می‌تواند به تراز کردن پاها و کاهش فشار بر روی زانوها کمک کند.

سوالات متداول

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر متوجه علائم پای ضربدری در خود یا فرزندتان شدید، باید هرچه سریع‌تر به پزشک ارتوپد مراجعه کنید زیرا در سنین پایین‌تر احتمال موفقیت بیشتر است.

درمان پای ضربدری چقدر طول می کشد؟

مدت زمان درمان پای ضربدری به شدت عارضه و روش درمان بستگی دارد و در بعضی روش‌ها پروسه درمان دائم تکرار می‌شود.

آیا می توان با پای ضربدری ورزش کرد؟

بله، می‌توان با پای ضربدری ورزش کرد، اما باید با احتیاط انجام شود.

بهترین روش درمان پای ضربدری چیست؟

بهترین روش درمان پای ضربدری به شدت عارضه و شرایط فرد بستگی دارد و با معاینه فیزیکی مشخص می‌شود.

درمان زانوی ضربدری در مشهد

آیا شما یا فرزندتان با پای ضربدری مواجه هستید؟ به کلینیک پیکره ما مراجعه کنید تا از آخرین روش‌های درمانی برای پای ضربدری استفاده کنید.

در کلینیک پیکره، ما به عنوان یک مرکز ارتوپدی فنی، خدمات و درمان‌های اختصاصی برای افراد مبتلا به عارضه زانوی ضربدری ارائه می‌دهیم. تیم ما از کارشناسان ارتز و پروتز استفاده می‌کند تا به شما کمک کند وضعیت خود را بهبود بخشیده و به سلامتی و کیفیت زندگی بهتری دست پیدا کنید.

آدرس کلینیک پیکره